Voorwoord

De heraldiek of wapenkunde beschrijft de wapens die gevoerd worden door steden, provincies en landen, adellijke families en organisaties. Het voeren van een wapen is wijdverbreid. Het begon in de middeleeuwen toen ridders herkenbaar wilden zijn op het slagveld en in toernooien. In de volgende eeuwen werd het voeren van een wapen steeds algemener: behalve steden en families, konden bijvoorbeeld ook gilden, politiebonden, voetbalclubs, religieuze ordes en grote ondernemingen een eigen wapen voeren dat ze aanbrachten bij de entree van hun vestiging, landhuis of kasteel, in vlaggen, zegels en exlibris. Steden en provincies brengen nog steeds hun wapen aan boven de ingang van het gemeente- of stadhuis en gebruiken het op briefpapier en in officiële stukken. Wapens kunnen veranderen. Bij een gemeentelijke herindeling zullen oude wapens vervallen en worden nieuwe wapens ontworpen, die dan goedgekeurd moeten worden door de Hoge Raad van Adel. Adellijke personen die slechts een deel van het erfgoed van hun ouders erven zullen ook het wapenschild veranderen. Heersers, die gebieden samenvoegen, stellen een nieuw wapen samen, overeenkomstig hun nieuwe machtspositie.

Voor kunstenaars liggen er op het gebied van de heraldiek mogelijkheden voor opdrachten. Zij kunnen vorm geven aan de wapens die families en diverse instanties voeren. In dit boekje presenteren we de werken van de kunstenaar Jac Maris waarin een heraldisch wapen is opgenomen. Het geeft een beeld van een onverwachte kant van zijn kunstenaarscarrière. Dat hij geïnteresseerd was in deze heraldische werken blijkt wel uit het feit dat hij in zijn bibliotheek het boek had van T. van der Laars uit 1913: Wapens, vlaggen en zegels van Nederland, geschiedkundige bijdragen omtrent wapens van Nederland en zijne provinciën, van het koninklijk huis, enz. Uit archiefonderzoek en dankzij de fotocollectie van het museum weten we dat Maris een hele serie gemeentewapens heeft gemaakt voor gemeentehuizen die, op een na, allemaal in Gelderland liggen. De meeste van die gemeenten zijn bij latere herindelingen in grotere gehelen opgegaan en daarbij zijn de oude gemeentewapens veelal verloren. Een enkele echter, die van Millingen aan de Rijn, is bewaard en werd onlangs, na een gemeentelijke herindeling, aan ons museum geschonken. Dankzij een grondige restauratie is dat gemeentewapen nu in oude glorie hersteld. Het is de aanleiding geworden voor een tentoonstelling en voor deze publicatie over Maris als heraldisch kunstenaar.

Leo Ewals, conservator

Colofon

Concept en tekst Leo Ewals, Malden

Grafische vormgeving Studio Gerton Hermers, Heumen

Drukwerk Nextprint, Den Bosch

© Leo Ewals / Ateliermuseum Jac Maris, 2017

Eerste druk ISBN 978-94-91136-08-5

Inhoudsopgave

Voorwoord

Gemeentewapens

Bijzondere opdrachten van de overheid

Wapens van religieuze instellingen

Opdrachten van particulieren

Terminologie

Bronnen